Vanaf 2007 vinden gesprekken plaats met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over de toekomst van het LSEM. Het LSEM benadrukt dat speciale aandacht voor Molukse leerlingen nog steeds nodig is. Dat wordt bevestigd door het onderzoek dat het Ministerie laat uitvoeren, getiteld Positie Molukse leerlingen en bijdrage LSEM. Molukse kinderen hebben bij instroom in het basisonderwijs een taalachterstand t.o.v. andere Nederlandse kinderen en lopen deze achterstand niet in tijdens hun basisschooltijd. De taalachterstand heeft ook een negatieve invloed op hun prestaties bij andere vakken en vermindert het zelfvertrouwen. Molukse leerlingen krijgen vaker een vmbo-advies. Ze presteren waarschijnlijk beter dan allochtone kinderen, maar deze lijken het verschil in te lopen mede door een grotere assertiviteit en hoger ambitieniveau. In dezelfde tijd verschijnt Molukse jongeren en onderwijs. Quick scan 2008 met dezelfde conclusies.
Toch besluit Staatssecretaris Dijksma, ingegeven door de heersende visie dat speciaal beleid voor etnische minderheden niet meer wenselijk is, tot een afgeslankt LSEM. De subsidieregeling wordt in vijf jaar afgebouwd. In deze tijd schaft de overheid vrijwel alle specifieke maatregelen voor etnisch-culturele groepen af op het gebied van onderwijs, integratie, zorg, welzijn, sport en arbeidsmarkt. Identiteitsontwikkeling en jezelf kunnen herkennen in de leerstof, zag het LSEM als belangrijke aspecten bij het verbeteren van de onderwijspositie van Molukkers. Door de eigen identiteit van Molukse jongeren te versterken zouden zij weerbaarder zijn in de klas, in de samenleving en bij hun beroepskeuze. Maar sinds 2008 mag het LSEM zich van het Ministerie niet meer bezighouden met werkzaamheden die zijn gericht op culturele aspecten. De woorden ‘emancipatie’ en ‘identiteitsontwikkeling’ worden geschrapt uit de taakomschrijving. Vanaf dit moment bestaat die uit ‘bestrijding van onderwijsachterstanden van Molukse jongeren op het gebied van onderwijs en educatie waarbij het de aandacht richt op verbetering van kansen in school en maatschappij en acceptatie in de Nederlandse (school-)samenleving’.
De laatste vijf jaar van zijn bestaan werkt het LSEM aan een stevige nalatenschap. Aansluitend bij de leerstofordening in het geschiedenisonderwijs verschijnt Vensters op de Molukse geschiedenis 1450-1950, een boek met bijbehorende website. Periodes in de Molukse geschiedenis zijn gekoppeld aan de tijdvakken van De Rooy en de Canon van Nederland om het docenten makkelijker te maken om in hun lessen aandacht te besteden aan onze gedeelde Moluks-Nederlandse geschiedenis. Het bevat bovendien verhalen over historische personen die de geschiedenis verlevendigen.
Na een onderzoek naar deelname van Molukse peuters aan Voor- en Vroegschoolse Educatie onder de titel Oog voor Molukse peuters in VVE. Een verkennend onderzoek op peuterspeelzalen, volgt de voorlichtingscampagne ‘Amakmu’. Leesbevordering wordt gestimuleerd in bijeenkomsten onder de naam ‘Brood smikkelen, verhalen smullen’. En nieuwe ontwikkelingen op het gebied van taal, de Doorlopende Leerlijnen, volgt het LSEM door een klein onderzoek uit te voeren naar taalvaardigheden en taalprestaties, Onterecht overschat. Doorlopende Leerlijnen Taal en Molukse Leerlingen. Molukse kinderen beginnen wel goed op de basisschool maar vanaf groep 4 krijgen ze moeite met woordenschat, begrijpend lezen en spelling. Vaak verlaten ze de basisschool met een taalachterstand. Hun leerkrachten en schooldirecteuren hebben dit niet altijd door.
Veel aandacht is er voor jongeren bij het ontwikkelen van beroepskeuzes en toekomstplannen in projecten en bijeenkomsten die samengebracht zijn onder de noemer ‘Aspiratie & Interactie’, zoals ‘#Face2face’. ‘#Face2Face’ beperkt zich niet tot één etnische groep maar wordt gedragen door jongeren van verschillende etnische komaf: Molukkers, Surinamers, Marokkanen en Turken. Zij verzamelen migratieverhalen van hun (groot)ouders en andere leden van de 1e of 2e generatie en presenteren en bediscussiëren de uitkomsten tijdens een conferentie. Het LSEM beoogt met dit project om jongeren beter inzicht te geven in waar zij vandaan komen. Zodat zij hun eigen plaats en toekomst in de Nederlandse samenleving kunnen bepalen. Tegelijkertijd krijgen migratiegeschiedenissen door deze aanpak een persoonlijke inkleuring wat zorgt voor verbinding in de samenleving. #Face2Face is uitgewerkt tot een programma voor Empowerment en Burgerschapsvorming op mbo-scholen en in 2013 in boekvorm uitgegeven. Het LSEM ziet in het programma veel potentie maar is niet meer in de gelegenheid om het verder uit te rollen.
Om de expertise van het LSEM te waarborgen binnen het algemene ondersteuningsaanbod, krijgt de Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) de taak om die expertise na 2013 voor vijf jaar in haar werkprogramma op te nemen.
Steeds de boodschap krijgen dat jouw gemeenschap in een achterstandspositie verkeert, maakt ‘onderzoeksmoe’ en kan demotiverend werken. Vlak voor het LSEM zijn werkzaamheden afsloot, liet het een onderzoek uitvoeren naar aandachtsgebieden voor toekomstig beleid om de onderwijspositie van Molukse leerlingen te versterken. Dit onderzoek zoomt nu eens niet in op wat mis gaat maar op succesfactoren. En daarbij komen twee kenmerken duidelijk naar voren: persoonlijke ambitie en doorzettingsvermogen. En deze persoonskenmerken van succesvolle Molukse leerlingen blijken vrijwel altijd samen te hangen met ondersteuning en betrokkenheid van ouders of andere familieleden. Dit inzicht biedt aanknopingspunten voor direct betrokkenen. Want de invloed die je als ouder kunt hebben op de schoolcarrière van je kind, is misschien groter dan je denkt. Je hoeft de leerstof van je kind niet zelf te beheersen, belangstelling tonen voor zijn schoolwerk en erover praten zijn ook helpend.
Het verleden leert dat leerkrachten vaak onvoldoende beseffen dat leerlingen met een Molukse achtergrond nog steeds een groep vormen die risico loopt op (taal)achterstand. Deskundigheidsbevordering op dit terrein blijft nodig. En daar kun je als ouders ook een rol in spelen. Bijvoorbeeld door de leerkrachten op de school van je kind te verwijzen naar goed toegankelijke informatie hierover.
Het LSEM meent bij zijn opheffing eind 2013 dat speciale aandacht voor de Molukse groep nog wel degelijk nodig is. Dat roept de vraag op hoe het nu staat met de onderwijspositie van Molukse leerlingen. Op 29 november 2021 worden min of meer geruisloos de Preadviezen 2021 van de Koninklijke Vereniging voor de Staathuishoudkunde gepresenteerd bij het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Net als het rapport Molukkers in Nederland. De sociaaleconomische positie van Molukse migranten, hun kinderen en kleinkinderen van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) van het jaar daarvoor, concluderen de schrijvers van de Preadviezen 2021 dat personen met een Molukse achtergrond – vergeleken met leeftijdsgenoten zonder migratieachtergrond – achterblijven op het terrein van opleiding, werk en inkomen. Verschillen in integratie op deze terreinen worden in volgende generaties niet minder. Ook bij andere groepen zoals Nederlanders met een Marokkaanse, Turkse, Surinaamse en Antilliaanse achtergrond is te zien dat inkomensverschillen t.o.v. personen zonder migratieachtergrond hardnekkig zijn. De vierde generatie zou gebaat zijn bij extra aandacht om de kans te krijgen die achterstand in te lopen, stellen de onderzoekers. Goed advies. Maar zouden deze onderzoekers de geschiedenis van de onderwijsondersteuning aan Molukse leerlingen eigenlijk wel kennen? In hun literatuurlijst ontbreekt een boek als Oog voor Molukse leerlingen. Pleidooi voor verbetering van de onderwijspositie van Molukkers.
Het zou goed zijn als toekomstige onderzoekers en beleidsmakers kennis nemen van wat in het verleden al is gedaan om de onderwijspositie van Molukkers te verbeteren. Om te begrijpen welke belemmeringen de leerlingen tijdens hun schoolloopbaan kunnen tegenkomen, om inzicht te krijgen in de achterliggende oorzaken en om te zien wat wel en niet werkt. Want zoals het CBS-rapport concludeert: ‘Gezien de invloed van het onderwijsniveau op verschillende facetten binnen het sociaaleconomisch domein, lijkt de onderwijspositie van Molukkers ook in de toekomst een belangrijk aandachtspunt te blijven.’
Om kennisoverdracht over onderwijsondersteuning te stimuleren heeft het LSEM zijn archief in 2020 laten ontsluiten en overgedragen aan het Nationaal Archief in Den Haag.
Als hij een doel heeft, komt hij er niet van af. Schoolloopbanen van Molukse jongeren, onderzoek in opdracht van het LSEM, Oberon, okt. 2013.
De rem eraf en bijsturen! Molukkers als doelgroep in het Nederlandse onderwijs, Utrecht: LSEM, mei 2001.
Deel en verbind. Nederland, Nederlands-Indië, Indonesië. Adviesrapport Commissie Versterking kennis geschiedenis voormalig Nederlands-Indië, aan de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Den Haag, 8 februari 2023.
Faun, H., G. Schippers en W. Jacobs Inventarisatie educatie geschiedenis voormalig Nederlands-Indië, onderzoek in opdracht van Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Zoetermeer: Panteia, 25 juni 2021.
Gielen, A., D. Webbink en B. ter Weel (red.) Ongelijk Nederland. Een drieluik over migratie, onderwijs en de coronacrisis, Preadviezen 2021 van de Koninklijke Vereniging voor de Staathuishoudkunde, Amsterdam: ESB, 2021.
Koning, J. de, K. Zandvliet en O. Tanis Positie Molukse leerlingen en bijdrage LSEM, onderzoek in opdracht van het ministerie OCW, Sociaal-Economisch Onderzoek Rotterdam (SEOR), Erasmus Universiteit Rotterdam, 2007.
Metekohy, R. ‘Wat doet een TOVAK?’, in: ICCAN brief, 1973, nr. 3, p. 3-5.
Molukkers in Nederland. De sociaaleconomische positie van Molukse migranten, hun kinderen en kleinkinderen, Den Haag: Centraal Bureau voor Statistiek (CBS), 2020.
Ninkeula, J. Onterecht overschat. Doorlopende Leerlijnen Taal en Molukse leerlingen, Utrecht: LSEM, 2011.
Onderwijsbeleid 1951-1985, Vouwbladen over onderwijs en edukatie voor Molukkers, LSEM/SBO, 1991.
Rahantoknam, O. en H. Straver Oog voor Molukse peuters in VVE. Een verkennend onderzoek op peuterspeelzalen, Utrecht: LSEM, 2009.
Straver, H. Oog voor Molukse leerlingen. Pleidooi voor verbetering van de onderwijspositie van Molukkers, Utrecht: LSEM, 2005.
Straver, H. Vensters op de Molukse geschiedenis 1450-1950, Utrecht: LSEM, 2011.
Tunjanan, T.P. m.m.v. J. Veenman Molukse jongeren en onderwijs. Quick scan 2008, Utrecht: Forum, 2008.
Veenman, J. Molukse jongeren in Nederland. Integratie met de rem erop, Assen: Koninklijke van Gorcum, 2001.
Wigard, N. #Face2face. Een programma voor Empowerment en Burgerschapsvorming, Utrecht: LSEM, 2013.
Wigard, N. Inventaris van het archief van het Landelijk Steunpunt Educatie Molukkers, 1987-2013 (Nationaal Archief nr. 2.19.349), LSEM, 2021.
