Hoe staat het met de onderwijspositie van Molukse leerlingen? Welke stappen zijn er in het verleden gezet om deze te verbeteren? Waar lagen de accenten? En wat vertellen recente onderzoeken ons?
Veel lesmateriaal op deze website is in het verleden ontwikkeld door het Landelijk Steunpunt Educatie Molukkers (LSEM). Het LSEM was in 1987 in het leven geroepen om de onderwijspositie van Molukse leerlingen te helpen verbeteren. Het gaat daarbij niet alleen om taalvaardigheid maar ook om identiteitsontwikkeling. Als leerling je eigen geschiedenis en jezelf herkennen in wat er op school verteld wordt, heeft namelijk ook een gunstige uitwerking op leerprestaties. In februari 2023 zijn adviezen gepresenteerd aan VWS om kennis over de geschiedenis van Nederlands-Indië/Indonesië in de samenleving te vergroten via het onderwijs en andere (culturele) instellingen zoals musea. Hoewel onderwijsondersteuning geen doel is van het adviesrapport Deel en verbind, ligt er wel een kans om via toekomstige aandacht voor Indische en Molukse geschiedenis in het onderwijs ook de onderwijspositie van Molukse leerlingen in het oog te houden.
In deze bijdrage gaan we in vogelvlucht door vijftig jaar onderwijsondersteuning aan Molukse kinderen. We zien dat veranderingen in opvattingen over onderwijs aan migrantenkinderen en ontwikkelingen binnen de Molukse gemeenschap beide invloed hadden op het onderwijsbeleid ten aanzien van Molukkers. Deze bijdrage laat zien welke activiteiten en visie het LSEM ontplooide t.b.v. het verbeteren van de onderwijspositie van Molukkers. Aanvankelijk door ontwikkeling van lesmaterialen en deskundigheidsbevordering in het onderwijsveld, later ook door projecten gericht op Molukse leerlingen en ouders zelf zoals lees- en schrijfbevordering en mentoring. Daarbij moest het LSEM steeds inspelen op veranderend overheidsbeleid m.b.t. onderwijsondersteuning voor Molukkers. Tot het in 2013 ophield te bestaan omdat de overheid geen subsidie meer verstrekte.
Als de Molukkers na hun komst in Nederland in 1951 in woonoorden worden opgevangen, wil de overheid het onderwijs inrichten op terugkeer naar Indonesië. Maar de Molukse ouders wensen dat hun kinderen gaan deelnemen aan het Nederlandse onderwijs. Vanuit kleine woonoorden gaan de leerlingen naar school in het nabijgelegen dorp. In grote woonoorden zoals Schattenberg en Lunetten bieden de eigen scholen een vertrouwde omgeving.
Na de verhuizing naar de wijken wordt duidelijker zichtbaar dat de problemen die Molukse kinderen ondervinden, het gevolg zijn van onvoldoende beheersing van het Nederlands. De mening dat het Nederlands bij een langer verblijf hier te lande, vanzelf de voertaal zal worden van het Molukse kind, blijkt niet houdbaar. Voormalig schoolhoofd uit Schattenberg, Th. O. Kuhuwael, wordt door de overheid belast met de coördinatie van het onderwijs aan Molukse kinderen op de Nederlandse basisscholen. Er komen TOVAK’s: TaalOnderwijzers voor Ambonese Kinderen. En ook cursussen Nederlands voor de ouders. Daarbij wordt wel aangegeven dat het leren van Nederlands aan volwassenen bedoeld is als steun aan het schoolgaande kind en niet als vervanging van de eigen taal. In samenwerking met Stichting ICCAN wordt een Onderwijscommissie in het leven geroepen waarin ook een medewerker van het Christelijk Pedagogisch Studiecentrum (CPS) zit.
Eind jaren ’70 maakt het nieuwe Inspraakorgaan Welzijn Molukkers (IWM) zich hard voor bicultureel onderwijs. In die jaren stromen steeds meer Surinaamse, Antilliaanse, Turkse en Marokkaanse kinderen in het onderwijs in. Het onderwijsbeleid richt zich daarom op intensievere bestrijding van onderwijsachterstanden maar ook op interculturalisering van het onderwijs. Er begint een periode van bijzondere aandacht, waarin integratie wordt opgevat als een tweezijdig proces. Onderwijs in Eigen Taal en Cultuur doet zijn intrede; voor de Molukse kinderen is dat het Moluks Maleis. De overheid faciliteert diverse projecten. Het CPS vormt de projectgroep Ondersteuning Onderwijs Molukkers (pgOOM); Schooladvies- en Begeleidingsdiensten krijgen Molukse onderwijsconsulenten; de Stichting Leerplanontwikkeling (SLO) krijgt ontwikkeltaken voor het onderwijs aan Molukse kinderen; Pedagogische Academies in Middelburg en Assen (‘De Eekhorst’) zorgen voor interculturalisering van de opleiding tot basisschoolleraar; De Eekhorst zet een project Bicultureel Onderwijs op voor Molukse leerlingen.
